Herhangi bir şeyin önemini belirlemek amacı ile kullandığımız soyut ölçü birimine değer denir. Değer sadece ekonomide değil hayatımızın genelinde kullandığımız bir ölçü birimidir. Makalemizin konusu ekonomi bilimi olduğu için mal ve hizmetler için değer sözcüğünü kullanacağız. Değerin üç çeşidi vardır. Nominal değer, gerçek değer ve piyasa değeri.
NOMİNAL DEĞER NEDİR?
Gerçek değer göz ardı edilerek birim fiyat veya para cinsinden belirlenmiş, adlandırılmış değere nominal değer denir. Tanımı biraz kafa karıştırmış olabilir kısa bir örnekle anlatmak gerekirse, para birimlerinin üzerlerindeki belirlenmiş sayılar nominal değerdir. Üretimi ve hammaddesi sonucu 100₺ olarak belirlenmemiştir. Merkez bankası banknotun üzerine o sayıları işlediği için nominal değeri 100₺’dir.
GERÇEK DEĞER NEDİR?
Bir malın veya hizmetin gerçekleşmesi, üretilmesi için kullanılan enerji ve kaynakların değeri o mal veya hizmetin gerçek değeridir. Yine banknotlar üzerinden bir örnekle açıklayım. Bu sefer elimizde 5₺ olsun. 5₺’yi üretmek için kullandığımız hammaddeler ve enerji maliyetleri bize 5₺’nin gerçek değerini verecek. 2022 yılının kasım ayı için (en son bu dönemde veri yayınlanmış) 5₺’nin gerçek değeri, 6,83₺. Bu durumda merkez bankası her 5₺ bastığında 1,83₺ zarar ediyor.
PİYASA DEĞERİ NEDİR?
Bir malın, hizmetin veya varlığın güncel pazar koşullarında, arz/talep dengesine veya piyasa koşullarına göre anlık olarak belirlenen fiyatıdır. Piyasa değerinde dikkat edilmesi gereken nokta anlık olmasıdır. 2020 yılı boyunca 1 doların ortalama satış fiyatı 7,01₺ idi. Bu durumda 100₺’nin piyasa değeri 2020 yılında ortalama 14,26$’dı. Günümüzde ise 1$ anlık olarak 28,32₺ piyasa değeri gösteriyor ki Türk Lirası üç sene içerisinde yaklaşık olarak 4 kat değer kaybetmiş. Bu durumda da 100₺, 3,53 dolar etmektedir.
Üç alt başlıkta da örnekleri para birimi, banknotlar üzerinden vermemin sebebi en yaygın kullanıma sahip olmaları. Hisse senetleri ve tahvil gibi yatırım enstrümanlarında da nominal değer, gerçek değer ve piyasa değeri ilişkisini görmek mümkün. Örneğin hisse senetlerinde şirketin ilk belirlediği hisse değeri nominal değerdir, şirketin varlıklarının toplam değerinin (para birimi), hisse sayısına bölünmesi ile gerçek değer, arz talep doğrultusunda ki fiyatına ise piyasa değeri denir.
