SOSYAL HUKUKUN SAHASINDA DAYANIŞMA NEDİR?
Önce toplumsal hayatta kullanılan kavramları birbirinden ayırmamız gerekmektedir. Fonlar, bir devletin kalkınmasında temel rükündür. Devletler, fon kaynaklarını harekete geçirdikleri ölçüde kalkınırlar. Desene fonlar, devletlerin ana can damarlarıdır. Can damarları kesik milletler, tarih sahnesindeki milletlerle rekabet edememiş, edemezler.
Bugün fon kaynakları dere ve ırmaklar gibi boşa akıyor. Bu bize çok pahallıya mal olacağa benziyor. Desene yatırım yapacak deniz ve okyanuslar kuramadık. Yatırım ve kalkınma bankaları faiz fitnesiyle kurutuldu. Sosyal güvenlik ve yatırım fonlarının kurumsallaşması durduruldu. Bireysel fonlamalar enflasyona yenik düşürüldü. Fonlama havuzuna güven bilinçli sasıtıldı. Bugün iktisadı hayatımız bakınız eso-es veriyor. Kur’an’dan akan fon kaynakları aktıkça akıyor. Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat ve Dicle nehirleri gibi. Desene dereler ve çaylar hep boşuna akıyor. Müslümanlarda bu derelere baktıkça bakıyor. Kalkınma ve kurtuluş bu fonların tekrar harekete geçirilmesindedir. Bu fon kaynaklarını harekete geçiremeyen milletler sürünmeye ve sonuçta topraklarını kaybetmeye mahkûmdurlar.
Sosyal hukuk, sosyal adalet, sosyal güvenlik, sosyal dayanışma, sosyal siyaset, sosyal sigorta, sosyal hizmet, sosyal yardım, sosyal hayat gibi toplumu ilgilendiren pek çok alanlarda projeler yapılmıştır. Biz bu yazımızda sadece sosyal dayanışma kavramını ele alacağız. Bu kavramları bile birbirinden ayıramayacak kadar derinliği olmayanların bu kavramlarıda gelişi güzel kullanarak ahkâm keserler. Yazık ki kavramlar dövüşü maddi savaştan daha büyük yaralar açmıştır. Bugün ağzı olan konuşuyor var ya…!
Sosyal dayanışma, birlikte yaşamın zorunlu şartıdır. Terakkinin asli ilkesidir. Bu sosyal dayanışmayı kuramayan ülkeler, çağdaş uygarlık seviyesine yükselemezler. Bu sosyal dayanışma, ya sadece gelirde dayanışma sağlanır ya da sadece tehlikede dayanışma yapılır. Bir üçüncüsü karma yapı olup hem gelirde hem de tehlikede karma dayanışma sağlanır. Sosyal dayanışma bir binanın tuğlaları gibidir. Tuğlalar üst üste konularak adeta bina inşa edilebilir. Dereler ve ırmaklar için barajlar kurulduğu gibi iktisadi barajlar kurmak kalkınmak için zorunludur.
Sadece gelirde dayanışma yöntemi, kurumsallaşarak organizeli yapılmış bir tasarruf yöntemidir. Bu yöntemde birey kendi tasarrufunu, kendisi yapar. Organizesini kurumsal yatırımcı yapar. Bu tasarrufla birlikte oluşturulan toplu fonun işletilmesinden elde edilen kâr, kişilerin bireysel fonlarına aktarılır. Bu ana şebeke olan merkezi fondan tasarrufuna tekabül eden gelirin, bireylerin özel fonundaki tasarrufuna aktarılır. Bu sistem hem merkezi ortak fondan hem de bireysel tasarruf fonlarından oluşur.
Bu fonların işletilmesi ve dağıtımı sözleşme koşullarına göre bilgi işlem merkezleri tarafından icrası sağlanır, bu bireysel fondaki tasarrufunu toptan veya taksitli olarak da alabilir. Bu tür sadece gelirde tasarruf, bireysel bir tedbir olup herkeste tasarruf bilinci aynı olmadığından bu tür gelirde dayanışma bir tür öğretici ve yönlendirici mahiyet arz edip bu tür sistem bir tür sorumluluğun organize edilmesinden ibarettir. BES gibi tasarruf sistemleri, bunun en tipik örneklerinden biridir. Bu bağlamda Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) bir sigorta değildir. Bir tür gelirde dayanışarak bireysel bir tasarruftur.
Sadece tehlikede ortaklığını ifade eden dayanışma yöntemi ise bu fon sadece iştirakçilerin tehlikeye karşı ortaklığını ifade eder. Tehlike ortaklığı denen bu sistem de kurumsal organizasyoncu, iştirakçilerin risk ölçüm ve riziko gerçekleştiği zaman ortaklar adına verilen teminatın dağıtımını yapar. Bu durum istatistikî ve aktüeryal dengeleri kurmayı gerektirir. Ölçülen rizikolara karşı prime orantılı yapılan tehlike ortaklığına karşı sağlanan bir teminattır. Kimin rizikoya uğradığı tespit edilemese de kaç kişinin rizikoya uğrayacağı doğruya yakın tespit edilebilir. Bilimsel veriler bugün buna müsaittir. Ölçülebilen rizikolara teminat verilir.
Kurumsal organizasyoncu bu ölçüme göre riziko, tehlike ortaklığı kuranlar arasında dağıtılır. Riziko başa gelince, ortaklar rizikoya uğrayanlara bu yardımı yaparak karşılıklı dayanışmayı sağlarlar. Bu ortaklığa tehlikede iştirak ortaklığı da denir. Kişilerin bedensel, ekonomik ve destekten yoksun kalma tazminatları, rizikoya uğrayanlara bu fondan sağlanır. Bu fon sadece tehlike ortaklığını ihtiva eder. Ferdi kaza sigortası bunun tipik örneklerinden biridir.
Hem gelirde hem de tehlikede ortaklık kuranlar ise toplanan fondan iki türlü pirim kesilir. Gayri safi pirimden hem riziko primi, hem de tasarruf primi kesilir. Bu sistem, tehlike ortaklığı ile tasarruf ortaklığının yan yana yürütüldüğü bir sistemdir. Bu karma sistem bugün hayat sigortalarında kendini bulmaktadır. Sigorta pazarında ne tür ürüne ihtiyaç duyuyorsanız, ihtiyaç duyduğunuz sigorta ürününü alabilirsiniz. Matematiksel bir işlemin istatistikî bir gelişmeyle yeni ufuklara telakkisi, birçok kimse tarafından henüz fark edilememiş olup bilimsel terakkilere ayak diretmenin sağlıklı olamayacağı açıktır. Saygılarımla. Prof Dr Hadi Sağlam
